Ngày 26 và 27/9/2016, hơn 600 ngư dân từ các giáo xứ ven biển miền Trung đã lên đường đi kiện Formosa – tập đoàn gây ra thảm họa môi trường biển lớn nhất trong lịch sử Việt Nam. Năm năm sau, hành trình ấy vẫn in đậm trong ký ức, như một vết cắt nhức nhối của lịch sử, như một lời nhắc nhở về khát vọng công lý, phẩm giá và nhân quyền chưa bao giờ lụi tắt.
Một Hành Trình Của Lương Tâm
4 giờ sáng, giáo xứ Phú Yên – mảnh đất nhỏ bé của huyện Quỳnh Lưu, Nghệ An – bỗng trở nên thiêng liêng hơn bao giờ hết. Hơn 600 con người, phần lớn là ngư dân, tay lấm chân bùn, đã cùng nhau đứng lên, không phải để biểu tình, cũng chẳng để làm náo loạn, mà để kiện.
Đó là một hành động pháp lý, ôn hòa, đúng pháp luật – nhưng đầy can đảm. Vì đằng sau họ không phải là quyền lực, không phải là tiền bạc, mà là đức tin, niềm tin vào công lý, và một nỗi đau sâu thẳm: mất biển, mất nguồn sống, mất cả tương lai.
Ai cũng có thể hô hào “phải thay đổi”, nhưng không mấy người chịu xếp hàng, cầm đơn, lặng lẽ ra đi giữa đêm tối, trong lo âu và đe dọa. Không phải là sự dũng cảm bồng bột, mà là sự can trường được nung nấu bởi khổ đau và lời cầu nguyện.
Kiện không phải để thắng, mà để chứng
Người ta thường nói: “Con kiến kiện củ khoai”, nhất là khi củ khoai ấy mang tên Formosa – một tập đoàn thép đa quốc gia có hậu thuẫn của nhiều tầng quyền lực.
Và quả đúng vậy. Cuộc chiến pháp lý đã không thành công trên giấy tờ. Tòa án Kỳ Anh tiếp nhận 506 hồ sơ trong số 540 đơn kiện, rồi lặng lẽ gạt đi, viện dẫn lý do “không đủ căn cứ”. Không một phiên tòa, không một lời xin lỗi chính thức, không ai chịu trách nhiệm.
Nhưng điều kỳ lạ là: hành trình ấy vẫn được gọi là thành công.
Bởi vì, đó là lần đầu tiên trong lịch sử Việt Nam hiện đại, những người dân thấp cổ bé họng đã dùng pháp luật để đòi lại công lý, chứ không chỉ biết than thân trách phận. Họ đã nói lên một sự thật đơn giản nhưng bị bóp nghẹt: Formosa gây tội ác, Đảng nhận tiền, nhân dân gánh thảm họa.
Giá trị của đức tin và phẩm giá con người
Không thể không nhắc đến vai trò của Giáo hội Công giáo trong hành trình này. Nhà thờ Phú Yên là điểm khởi đầu của đoàn người đi kiện, nhưng cũng là nơi phát động tinh thần: hãy sống đúng lương tâm, đúng với ơn gọi làm người.
Lời kinh “Lạy Chúa từ nhân, xin cho con biết mến yêu và phụng sự Chúa trong mọi người…” vang lên giữa hàng trăm đơn kiện là hình ảnh khó quên. Từng bước chân được chở che bởi đức tin, dẫn dắt bởi các vị chủ chăn như Đức Tổng Giuse Ngô Quang Kiệt, linh mục Trần Đình Lai, linh mục Đặng Hữu Nam, linh mục Nguyễn Đình Thục… Những người đã không sợ hãi, không im lặng, và không quay lưng với đoàn chiên của mình.
Tên những giáo xứ như Phú Yên, Song Ngọc, Đông Yên – vốn xa lạ với công chúng – bỗng xuất hiện dày đặc trên các trang tin. Không phải vì bạo động, mà vì sự kỷ luật, ôn hòa và niềm hy vọng.
Không ai nhớ tên từng người ngư dân đi kiện, nhưng họ không vô danh. Mỗi lá đơn là một gia đình, một mái nhà tan nát, một nồi cơm không còn cá. Họ không đi vì tiền, họ đi vì danh dự của một kiếp người.
Năm năm đã trôi qua. Công lý vẫn chưa được thực thi. Formosa vẫn tồn tại. Những ai đứng lên ngày ấy, nhiều người bị sách nhiễu, mất việc, bị giam giữ, bị trục xuất khỏi quê hương.
Nhưng cũng từ nơi tận cùng đó, một hạt giống đã được gieo xuống. Hạt giống của sự thật. Hạt giống của lòng can đảm. Hạt giống ấy có thể bị vùi lấp, bị dập tắt, nhưng chắc chắn sẽ đâm chồi.
Người Công giáo tin rằng, công lý không chết, chỉ đang bị trì hoãn.
Có lẽ lời nhắn nhủ lớn nhất từ vụ kiện Formosa không nằm trong bản án nào. Mà nằm ở thông điệp: Đừng sợ.
Đừng sợ quyền lực, đừng sợ sự dối trá, đừng sợ đơn độc.
Cụ Nguyễn Du từng viết trong Truyện Kiều:
“Rằng trăm năm cũng từ đây
Của tin gọi một chút này làm ghi…”
Và người ta đã ghi. Bằng những lá đơn. Bằng những bước chân. Bằng lời cầu nguyện.
Kiện Formosa không chỉ là kiện một tập đoàn. Đó là hành trình của những người “rũ bùn đứng dậy sáng lòa”, đòi lại quyền được sống, được thở, được làm người trên chính quê hương mình.
Dù công lý chưa thành hiện thực, nhưng ánh sáng của sự thật đã được thắp lên. Và có lẽ, trong một ngày không xa, chính ánh sáng đó sẽ soi rọi lại những bóng tối tưởng như vĩnh viễn.
Trần Minh Nhật
GIAODAN.COM
