Ngày 9/9/2025, Tu viện Dòng Phanxicô Thánh Saviour ở Giêrusalem trở thành một “cỗ máy thời gian” khi học giả – nghệ sĩ đại phong cầm người Tây Ban Nha David Catalunya làm sống lại âm sắc của những ống đàn cổ từ thế kỷ 11.
Trong căn phòng thánh thiêng ấy, bài thánh ca Trung cổ Benedicamus Domino Flos Filius vang lên, như lời nhà báo Judith Sudilovsky (OSV News) ghi nhận: “Sau 800 năm im lặng, những ống đàn lại cất tiếng ngân vang.”
Hành trình lịch sử: Từ Pháp đến Đất Thánh, rồi chôn vùi suốt 8 thế kỷ
Bộ 222 ống đàn này được chế tác tại Pháp vào thế kỷ 11 và được các Thập tự quân mang tới Bêlem, có lẽ từng vang trong cung thánh Nhà thờ Giáng Sinh.
Năm 1244, khi chiến tranh đe dọa, các tu sĩ Phanxicô tháo rời nhạc cụ, chôn giấu cùng chuông và đồ phụng vụ. Đến năm 1906, trong quá trình khai quật gần Nhà thờ Giáng Sinh, kho báu được phát hiện nhưng chưa được công nhận đúng giá trị. Chỉ đến khi Catalunya nghiên cứu sâu, giới học thuật mới khẳng định đây là cây đại phong cầm cổ xưa độc nhất vô nhị.
Buổi phục sinh: Khi âm nhạc vang vọng như tiếng từ thượng giới
Trong buổi giới thiệu, 16 ống đàn (6 ống nguyên bản) được lắp vào buồng gió do nghệ nhân Winold van der Putten chế tác. Âm thanh phát ra gây kinh ngạc: thay vì 5–6 ống mỗi nốt như đàn hiện đại, nhạc cụ này dùng tới 18 ống đàn cho một nốt, tạo âm sắc đa tầng, lung linh.
Catalunya mô tả: “Nó rất, rất giống âm nhạc trên thượng giới.”
Sudilovsky ví khoảnh khắc ấy như “mở cửa lăng mộ của một pharaô” – tiếng nói cổ xưa vẫn còn nguyên vẹn.
“Cây đại phong cầm Bêlem” – di sản vượt thời gian
Các học giả gọi nhạc cụ này là “Cây đại phong cầm Bêlem”. Những dấu khắc trên kim loại và hơn 5.000 phép đo đã giúp tái dựng lại cấu trúc chuẩn xác. Nhà sử học Koos van de Linde coi đây là “vinh dự lớn, vừa mang tính lịch sử vừa chứa chan hy vọng.”
Không chỉ là một nhạc cụ, nó còn là minh chứng rằng nghệ thuật thánh luôn gắn liền với phẩm giá con người. Sách Giáo lý Công giáo khẳng định âm nhạc phụng vụ là “kho tàng vô giá” (CCC 1156): nó nâng tâm hồn, chữa lành, lưu giữ ký ức.
Dự án tiếp nối và triển lãm
Dự án do Viện Khoa học Âm nhạc Complutense (Madrid), Bảo tàng Terra Sancta và Custody of the Holy Land đồng thực hiện. Bước tiếp theo sẽ là chế tác bản sao hoàn chỉnh để người nghe khắp nơi trải nghiệm.
Trong tương lai, các ống đàn nguyên bản cùng vỏ đàn phục dựng sẽ được trưng bày tại Khu âm nhạc Bảo tàng Terra Sancta. Một số bản sao khác cũng dự kiến có mặt tại Bêlem và châu Âu.
Âm nhạc ngàn năm – món quà cho hiện tại
Đối với khách hành hương, giới nghiên cứu hay người yêu âm nhạc, sự trở lại của cây đại phong cầm này không chỉ là khám phá khảo cổ, mà còn là món quà tinh thần vượt biên giới và thời gian.
Nghệ nhân Van der Putten chia sẻ: “Người phục chế phải đặt vật liệu lên trước mặt và lắng nghe.”
Trong một thế giới ồn ào, lời khuyên ấy gợi nhắc rằng, đôi khi, sự im lặng và lắng nghe chính là con đường dẫn tới Thiên Chúa và ý nghĩa đích thực của cuộc sống.
Nguyễn Ninh
GiaoDan
